XVIII (T) Religia i geopolityka / Religion and geopolitics

Koordynator panelu / Panel Coordinator: prof. UZ dr hab. Jarosław Macała

Religia i geopolityka stanowią obszary badawcze złożone i trudne do zdefiniowania. Dotyczy to również cały czas słabo zbadanych relacji między nimi, które będą przedmiotem zainteresowania tego panelu. Obie te sfery badań dzieli pozornie wiele: geopolityka na podstawie materialnych kalkulacji pokazuje dążenia aktorów geopolitycznych do panowania nad przestrzenią, zaś religia zajmuje się sferą sacrum i transcedencją i dlatego w geopolityce klasycznej oraz neoklasycznej zdominowanej przez myśl Zachodu była mało istotnym czynnikiem geopolitycznym.

Niemniej można dostrzec sporo punktów wspólnych, zwłaszcza wtedy, kiedy uznamy za istotne tzw. miękkie czynniki geopolityczne, jak kultura, religia, tożsamość itd., które stanowią narzędzia do panowania także nad przestrzeniami niematerialnymi. W świecie niezachodnim, w innych cywilizacjach, religie stanowią nadal jeden z podstawowych czynników identyfikacji przestrzennej oraz działań podejmowanych przez aktorów geopolitycznych, także niepaństwowych, jak ruchy religijne. Docenia to współcześnie wiele szkół geopolitycznych, jak geopolityka postmodernistyczna, a szczególnie krytyczna. Tam bowiem pojawiła się potrzeba powstania geopolityki religii.

Każda religia posiadała i posiada przestrzenny wyraz, bowiem jej wyznawcy z reguły zajmują określony obszar, często waloryzowany przez wyznawaną przez nich religię, np. miejsca święte. Zachodzi tutaj związek między kulturą, religią a konkretnym terytorium. Religie kształtują poczucie tożsamości i wspólnoty, z reguły wyobrażane przestrzennie. Tym bardziej istotną, kiedy podstawowi aktorzy geopolityczni, czyli państwa mają na ogół dosyć czytelną identyfikację kulturową i religijną, często instrumentalizowaną w polityce zagranicznej. Granice między wyznawcami religii, nawet w dobie globalizacji, dają się w miarę precyzyjnie wyznaczyć, a obszary ich styku często stanowią miejsca konfliktów nie tylko religijnych, ale i geopolitycznych.

Skoro w ostatnich dekadach religia staje się jednym z istotnych czynników wpływających na współczesną geopolitykę, to warto podjąć dyskusję nad związanymi z tym wyzwaniami. Konkretne badanie tego wpływu rodzi bowiem szereg wątpliwości, obaw i sporów. W panelu chcielibyśmy się skoncentrować na szukaniu odpowiedzi na niektóre z nich:

1/ czy współczesna geopolityka może być „świecka”?

2/ czy i w jakich sytuacjach w geopolityce można religie traktować jako ideologie?

3/ jakie czynniki religijne i dlaczego można uznać za najbardziej geopolityczne?

4/ jak badać skomplikowany związek religii z innymi czynnikami kulturowymi w kontekście geopolitycznym?

5/ które i dlaczego egzemplifikacje badawcze interakcji religii i geopolityki można uznać w powyższym kontekście za poprawne lub błędne?

6/ Jaka jest przyszłość geopolityki religii?